Wraz z nastaniem astronomicznej jesieni każdego dnia będziemy odczuwać coraz niższe temperatury. Usiądziemy więc opatuleni w koce wraz z kubkami ciepłej herbaty na naszych ulubionych kanapach i ……. znowu zaczniemy się denerwować na naszych sąsiadów… Dlaczego? No właśnie! Polska od lat jest niechlubnym liderem w rankingu najbardziej zanieczyszczonych państw Europy w okresie jesienno-zimowym. W dużej mierze przyczyną tego jest spalanie w przydomowych kotłowniach niskiej jakości paliw oraz śmieci. Dlatego warto się przyjrzeć pewnej możliwości, która została uregulowana w ustawie Prawo ochrony środowiska (dalej: p.o.ś.). Ustawodawca w art. 379 p.o.ś. przypisał Marszałkowi województwa, staroście oraz wójtowi, burmistrzowi i prezydentowi miasta zadanie w zakresie sprawowania kontroli przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska w zakresie objętym właściwością tych organów. Co to zatem oznacza? Krótko mówiąc jest to obowiązek nadany przez ustawodawcę do sprawowania stałej kontroli przez powyższe organy przestrzegania przepisów prawa ochrony środowiska. W tym zakresie mieści się również prawo do kontroli domowych palenisk. Redakcja przepisu nie wskazuje oczywiście na konieczność osobistego przeprowadzania kontroli, ponieważ zgodnie z art. 379 ust. 2 p.o.ś. organ może upoważnić pracowników podległych im urzędów lub funkcjonariuszy straży gminnej do jej przeprowadzenia. A jak wygląda sama kontrola? O tym poniżej.
W pierwszej kolejności należy zastanowić się nad momentem inicjującym kontrolę. Czy jest ona podejmowana na wniosek czy też z urzędu? Odpowiadając na niniejsze pytanie należy odnieść się do art. 379 p.o.ś. zgodnie, z którym organ wykonawczy gminy sprawuje stałą kontrolę nad przestrzeganiem przepisów prawa ochrony środowiska. Przyjąć więc należy, że organ może podjąć kontrolę z urzędu. Jednak w praktyce okazuje się, że ze względu na ograniczone możliwości kadrowe urzędów i straży gminnych kontrole są podejmowane przede wszystkim na podstawie informacji uzyskanych od mieszkańców. Niemniej co do zasady kontrole odbywają z mocy samego prawa.
Kolejną kwestią zasługującą na omówienie jest zakres uprawnień kontrolującego. Początkowo problematyczną kwestią było dopuszczenie możliwości wejścia organu na nieruchomość kontrolowanego. Podnoszono wówczas, że przyjęcie takiej możliwości jest zbyt dalekim uprawnieniem. Jednak doktryna, a także orzecznictwo skłoniło się do literalnej wykładni przepisu z art. 379 ust. 3 p.o.ś., który stanowi podstawę prawa wstępu kontrolującego, przez całą dobę na teren nieruchomości, obiektu lub ich części, na których prowadzona jest działalność gospodarcza, a w godzinach od 6 do 22 – na pozostały teren. Warto jednak podkreślić, że kontrolujący -jeśli nie jest organem wykonawczym- musi być w posiadaniu upoważnienia do przeprowadzenia niniejszej czynności wydanego przez ww. organ. Istotne jest również, że kontrola palenisk nie musi być wyłącznie ograniczona do wizji lokalnej. Organ jest upoważniony do przeprowadzenia kontroli wraz z rzeczoznawcą, przeprowadzenia badań przy użyciu specjalistycznych maszyn, żądania pisemnych lub ustnych informacji oraz wzywania i przesłuchiwania osób w zakresie niezbędnym do ustalenia stanu faktycznego, a także żądania okazania dokumentów i udostępnienia wszelkich danych mających związek z problematyką kontroli. Należy przy tym pamiętać, że uprawnienia kontrolującego są ściśle związane z art. 225 ustawy Kodeks karny (dalej: k.k.), który przewiduje, że w przypadku utrudnienia lub udaremnienia wykonania czynności służbowej z zakresu kontroli w zakresie ochrony środowiska, osoba ta podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Ponadto, w przypadku gdy w trakcie kontroli wykazane zostanie, że w palenisku dochodzi do spalania śmieci, organ uprawniony jest do nałożenia grzywny w wysokości od 20 do 5000 zł (art. 191 ustawy o odpadach).
Przedstawiony powyżej zakres uprawnień wójta/burmistrza/prezydenta miasta jest przykładem szerokich kompetencji organu jednostki samorządu terytorialnego z zakresu prawa ochrony środowiska. Organ wykonawczy w p.o.ś. został zdefiniowany jako podmiot kontrolny posiadający szeroki zakres uprawnień, począwszy od możliwości nakładania grzywien, skończywszy na możliwości wejścia na nieruchomość kontrolowanego bez pozwolenia podmiotu trzeciego np. prokuratora. Jednak w kontekście walki z nielegalnym spalaniem śmieci nie jest to jedyna możliwość w jego rękach. W następnej części omówiona zostanie możliwość z art. 363 p.o.ś. tj. decyzja nakazująca osobie fizycznej wykonanie czynności zmierzających do ograniczenia negatywnego oddziaływania na środowisko.
asystent ds. prawnych Jakub Bryła
e-mail: jakub.bryla@pwkp.pl